Śmierć jednego z rodziców w wyniku wypadku samochodowego, śmierć z powodu choroby, śmierć brata lub siostry, dziadków w wypadku są to przykłady nieszczęśliwych wydarzeń, w których dzieci tracą najbliższe osoby. Takie wydarzenia sprawiają, że całe życie dziecka nagle się zmienia. Śmierć ukochanej osoby powoduje uczucie pustki, co za tym idzie i smutku.
Dzieci w zależności od wieku reagują bardzo różnie na wieść o śmierci bliskiej im osoby. Jeśli chodzi o dzieci od 4 miesiąca życia do 2 lat to często dystansują się od innych i płaczą. Dzieci od 2 do 5 roku życia charakteryzują się tym, że brakuje im dostatecznej umiejętności wyrażania uczuć słowami, nie rozumieją sytuacji i w związku z tym zadają dużą ilość pytań, złoszczą się i buntują, boją się utraty aktualnego opiekuna. Możliwe ukrywanie uczuć, bólu, płacz w samotności, strach przed śmiercią drugiego rodzica, poczucie winy, agresja to przejawy odczuwania stary przez dzieci w wieku od 5 do 8 roku życia. Dzieci te już rozumieją sytuację, ale nie potrafią sobie z nią radzić. Tendencje do nieujawniania bólu i poczucia bezsilności, bezradności, związane z potrzebą niezależności i okresem buntowniczym a z drugiej strony potrzeba wyrażania smutku, rozmowy, poczucia bezpieczeństwa, znalezienia kogoś zaufanego dotyczą dzieci powyżej 8 roku życia. Poza tym może u dziecka pojawić się uwstecznienie po stracie. Uwstecznienie to nic innego jak wołanie o uwagę. Na nie często składają się też postawy antyspołeczne, nie akceptowane lub przestępcze. U dzieci można zaobserwować, że przekładają swój żal na zabawę lub specyficzne zachowania.
Aby pomóc dzieciom w przejściu przez proces żałoby trzeba skupić się przede wszystkim na sześciu podstawowych potrzebach, których zaspokojenie to ułatwi:
1) Uświadomienie sobie rzeczywistości śmierci.
Gdy dziecko doświadczy śmierci ukochanej osoby, dobrze jest poruszyć to w rozmowie. Unikanie tematu może skazać dziecko na samotne zmaganie się ze swoim smutkiem. Ważne jest to, aby wytłumaczyć dzieciom zgodnie z prawdą jaka była przyczyna śmieci i jeśli dziecko zacznie dopytywać należy odpowiadać na jego pytania zgodnie z prawdą.
2) Doświadczenie bólu straty.
Ważna jest szczerość wobec dzieci. Dobrze jest powiedzieć im, że jest nam bardzo trudno. Dzięki temu zrozumieją, że one też mają prawo do smutku. Należy zachęcać dzieci do tego, aby wyrażały emocje i myśli związane ze strata bliskiej osoby. Tłumienie tego może spowodować ,że dzieci będą wyrażały swój ból w inny niekoniecznie odpowiedni sposób. Normalnym sposobem wyrażania bólu jest często agresja i bunt, aby tego uniknąć należy obdarzyć dzieci pogrążone w żałobie akceptacją i pozwolić wyrażać swoje emocję poprzez słowa czy zabawę.
3) Przetworzenie relacji ze zmarłą osobą – przejście ze sfery obecności na wspomnienia.
Trzeba uświadomić dziecku, że osoby, która była mu bliska już nie ma i ona nie wróci, ale to nie oznacza, że wszelkie związki z tą osobą należą do przeszłości i trzeba się ich pozbyć. Relacja nie kończy się wraz ze śmiercią i warto o tym pamiętać. Jednak w tej relacji musi zajść zmiana od poczucia obecności do wspomnienia.
4) Zbudowanie nowej tożsamości, ale już bez zmarłej osoby.
Śmierć kogoś bliskiego może zmienić sposób postrzegania samego siebie. Dziecko może przejmować na siebie rolę, których wcale nie chce. Ważne jest, aby osoba dorosła, która z nim pozostanie utwierdziła je w przekonaniu, że podoła swoje roli i dbała o to, aby dziecko cały czas pozostawało dzieckiem, żeby nie czuło się obco i by miało poczucie bezpieczeństwa.
5) Poszukiwanie sensu śmierci.
Po stracie bliskiej osoby dzieci często zadają wiele pytań odnośnie znaczenia życia i śmierci i tu należy je wysłuchać, ale trzeba pamiętać, że nie na wszystkie zadane pytania powinniśmy bądź jesteśmy w stanie odpowiadać i nic w tym złego.
6) Stała, wspierająca obecność dorosłych w ciągu najbliższych lat.
Poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji są bardzo ważne dla dziecka w procesie przeżywania przez nie żałoby, dlatego bardzo ważne jest, aby w tym czasie była przy nim wspierająca je osoba dorosła. „Pomaga uważne słuchanie, dawanie poczucia, że wolno im okazać i mieć te emocje, starać się udzielać zgodnych z prawdą odpowiedzi na pytania o przyczyny takiego stanu rzeczy. Przy tej okazji można uświadomić dziecko,że emocje same w sobie nie są dobre ani złe, że nie wybieramy momentów, w których się pojawiają. Najlepiej zaakceptować fakt, że istnieją, że są czymś naturalnym i miną, jeśli się je będzie okazywało, zamiast je w sobie dusić.
Śmierć i strata w każdej chwili może dotknąć każdego, jednakże jeśli chodzi o dorosłych ludzi to dużo lepiej radzą sobie ze stratą niż dzieci, o których w takich momentach się często zapomina, bądź wydaje się, że gdy nie wspomina się o śmierci bliskiej dziecku osoby to dziecko jej nie przeżywa. Jest to nieprawda. Dziecko silnie przeżywa stratę, mimo, że nie zawsze jest w stanie zrozumieć co się wydarzyło to posiada ono emocje i czuje, że stało się coś bardzo złego. W tym okresie bardzo ważna jest rola rodziców, bądź rodzica, jeśli drugi rodzic zmarł, innych członków rodziny, nauczycieli, wychowawców i pedagogów, którzy mogą wesprzeć dziecko i pomóc mu wrócić na drogę normalnego rozwoju. Warto również pomyśleć o programach zajęć dla dzieci, które uczyłyby radzenia sobie z różnymi emocjami, które dotkną je w życiu lub terapii indywidualnej.
mgr Katarzyna Kitrasiewicz (Fijałkowska)
Psychoterapeutka, socjoterapeutka, pedagog. Specjalizuje się w prowadzeniu psychoterapii indywidualnej oraz grupowej dzieci i młodzieży. Swoją pracę poddaje stałej superwizji. Czytaj więcej
