Podstawą rozumienia nerwicy czy też zaburzeń nerwicowych jest nieuświadomiony konflikt oraz związany z nim tak zwany lęk sygnałowy. Najczęściej są to konflikty pomiędzy dążeniami jednostki a jej możliwościami, potrzebami a obowiązkami, pragnieniami a normami etycznymi. Pojawiają się wtedy, kiedy wrażliwa i nieodporna na stresy osobowość poddawana jest presji sytuacji (często świadomie akceptowanej), a wymagającej od niej funkcjonowania sprzecznego z nieuświadomionymi tendencjami. Lęk sygnałowy jest sygnałem dla ego, że należy uruchomić obronę i powściągnąć wyrażanie jakiejś potrzeby lub pragnienia które z jakiegoś powodu wydaje się być zakazane. W ten sposób powstają objawy związane z konfliktem neurotycznym czyli objawy nerwicowe. W tym wypadku objaw możemy rozumieć jako rodzaj kompromisu (pomiędzy nieświadomymi popędami a świadomymi dążeniami jednostki lub też popędami a normami) który z jednej strony chroni przed niezaspokojonym pragnieniem a z drugiej zaspokaja je w zamaskowanej formie np. jako uderzenia gorąca albo powracające bóle głowy.

Do najistotniejszych sytuacji wyzwalających objawy i dolegliwości nerwicowe należą:

• wymagania otoczenia,
• obciążenia życiowe,
• trudności w rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych, które przewyższają możliwości przystosowawcze człowieka.

Objawy nerwicowe można podzielić na kilka kategorii:

Somatyczne

• drętwienie kończyn
• brak czucia w pewnych obszarach skóry, zaburzenia słuchu, wzroku, nadmierna wrażliwość na bodźce, przyspieszony oddech, uczucie ciasnoty w klatce piersiowej.
• napięciowy ból głowy, ból żołądka, serca, kręgosłupa, zawroty głowy, drżenie kończyn, kołatanie serca, nagłe uderzenie gorąca
• zaburzenia w funkcjonowaniu różnych organów wewnętrznych
• zaburzenia seksualne (zaburzenia erekcji, przedwczesny wytrysk czy też brak satysfakcji z życia seksualnego)

Poznawcze

• natrętne myśli
• natręctwa ruchowe
• zaburzenia pamięci
• trudności w koncentracji

Emocjonalne

•  fobie
• nieokreślony niepokój
• brak motywacji i związana z nim apatia
• nagłe napady lęku
• stan podwyższonego napięcia, ciągłe poirytowanie
• zaburzenia snu.

Leczenie
Podstawową formą leczenia w wypadku tego typu zaburzeń (nieprzebiegających pod postacią organiczną) jest psychoterapia. Dzięki psychoterapii jest możliwe rozwiązanie wielu nieuświadomionych konfliktów intra-psychicznych, będących podłożem wielu zaburzeń z tej grupy.

Często stosowaną formą leczenia wspierającego jest farmakoterapia. Stosuje się ją jako leczenie objawowe, doraźne wspomagające które zawsze zależy od stanu pacjenta. Farmakoterapię najczęściej stosuje się w lęku napadowym lub też kiedy objawy utrudniają podjęcie kontaktu terapeutycznego.