Stres silnie wpływa na stan emocjonalny i funkcje poznawcze. Na poziomie emocjonalnym najczęściej wymienianymi konsekwencjami jest odczuwanie lęku i niepokoju o podwyższonym poziomie. Przedłużający się i często występujący stres może powodować nadmierne pobudzenie i rozdrażnienie oraz trudności w wyciszeniu się. Nadmierny stres może mieć również konsekwencje w postaci częstych bólów głowy i mięśni, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia snu, biegunki czy niestrawności. W efekcie wzrasta ryzyko chorób psychosomatycznych, co wiąże się z pogorszeniem samopoczucia [1]. Stres chroniczny może skutkować rozwojem nerwicy lękowej i nerwicy natręctw. Objawami, które charakterystyczne są dla wymienionych zaburzeń to odczuwanie lęku, problemy ze snem, obniżenie motywacji oraz wycofywanie się [2].
Lęk
Twórca psychoanalizy – Freud – w jednej ze swoich teorii, zwrócił szczególną uwagę na lęk, określając go jako podstawowy wyróżnik nerwicy. Jeśli cały pojawiający się i odczuwany lęk nie zostanie przetworzony przez mechanizmy obronne, wówczas pojawia się nerwica lękowa. Efektem tego jest pojawiający się sam w sobie lęk, który rejestrowany jest przez naszą świadomość. Częste odczuwanie lęku prowadzi do unikania sytuacji z nim związanych. Tak jak osoba, która czuje niepokój przy korzystaniu z windy – wybierze schody – tak człowiek odczuwający lęk sam w sobie będzie unikać konfrontacji z neutralnymi sytuacjami i obiektami, którym przypisał symbol lęku. Skutkiem tego jest stopniowe wycofywanie się i utrata kontroli. Freud wymienia również tzw. lęk oczekiwania, który charakteryzuje się tym, iż osoby przewidują zawsze najgorszy scenariusz, postrzegając każdą możliwą sytuację jako nieszczęście i zagrożenie. Znaczne natężenie takiego lęku określane jest właśnie jako nerwica lękowa [3]. Na rozwój nerwicy mogą mieć wpływ traumatyczne wydarzenia, wewnętrzne konflikty emocjonalne, trudne dzieciństwo czy silny stres towarzyszący przy różnych sytuacjach życiowych jak śmierć bliskiej osoby, problemy w pracy, rozwód czy narodziny dziecka [4]. Po kilku latach choroby ponad połowa chorych unika aktywności poza domem, a 1/4 nie jest zdolna do pracy [5].
Podział zaburzeń nerwicowych i objawy
W literaturze wyróżnia się wiele typów nerwicy: nerwica natręctw; nerwica hipochondryczna; nerwica lękowa; nerwica depresyjna czy nerwica histeryczna. Według Europejskiej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń Zdrowotnych ICD-10 wymienia się [6]:
- Zaburzenia lękowe – najczęściej w postaci fobii. Charakterystycznymi objawami jest odczuwanie lęku w sytuacjach, które nie stanowią zagrożenia. W tej grupie zaburzeń wymienia się np. fobie społeczne. Sama myśl o znalezieniu się w sytuacji fobicznej może powodować pojawienie się silnego lęku [7].
- Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw) – Objawia się potrzebą wielokrotnego wykonywania pewnych czynności oraz nawracającymi natrętnymi myślami. Charakterystyczne w tego typu zaburzeniach są również czynności przymusowe (rytuały), czyli wielokrotnie powtarzane czynności, którym dana osoba jest poddana, gdyż ich niewykonanie według pacjenta mogłoby prowadzić do określonych wydarzeń. Przykładem kompulsji jest ciągłe liczenie przedmiotów; nieustanne zliczanie kroków [8].
- Reakcje na ciężki stres (zespół stresu pourazowego) – będący skutkiem traumatycznych wydarzeń (np. wypadku; bycia ofiarą napaści). Typowymi objawami są napięcia lękowe; ciągłe uczucie wyczerpania; poczucie bezradności; gwałtowne wspomnienie traumatycznego wydarzenia czy koszmary senne z nim związane.
- Zaburzenia adaptacyjne – powstałe w wyniku trudności z dostosowaniem się do nowej sytuacji życiowej (np. rodzicielstwo; nowa praca). Zaburzenie to objawia się ciągłym poczuciem napięcia; lęku; przygnębienia i stresu [9].
- Zaburzenia pod postacią somatyczną – osoby dotknięte tym zaburzeniem sugerują istnienie problemów somatycznych, przy braku podstaw uzasadniających ich występowanie. Objawami jest przesadne zaabsorbowanie stanem swojego zdrowia; ciągłe poszukiwanie przyczyn dolegliwości bólowych i dysfunkcyjnych przy braku ich stwierdzenia w badaniach medycznych [10].
Leczenie nerwicy
Leczeniem zaburzeń nerwicowych zajmują się specjaliści z zakresu psychologii, psychoterapii i psychiatrii. Wybór metody leczenia musi uwzględniać jaki rodzaj zaburzeń dominuje u danej osoby. Ważnym elementem jest również obecny styl życia pacjenta oraz poziom jego funkcjonowania. W rodzajach leczenia wymienia się m.in. psychoterapię behawioralno poznawczą (np. relaksacja stosowana; ekspozycja na działanie bodźca zagrażającego); farmakoterapię; psychoterapię dynamiczną. która opiera się na założeniu, iż objawy wynikają z nieuświadomionych procesów psychicznych, a ich wydobycie prowadzi do ustąpienia zaburzeń. Poznanie i rozładowanie rozpoznanych konfliktów prowadzi do zmniejszenia gotowości do reagowania na nie panicznym lękiem [11]. Co daje podstawy do postawienia tezy, iż nerwica w każdej postaci poddaje się leczeniu.</p>
Bibliografia
[1] Bańka A. Psychopatologia pracy, Wydawnictwo Gemini, Poznań 2001
[2] Kępiński A. 1986, za: Molek-Winiarska D. Skutki stresu zawodowego, (w:) Dysfunkcje i patologie w sferze zarządzania zasobami ludzkimi, Janowska Z. (red), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011
[3] Freud S. Wstęp do psychoanalizy, Warszawa 2004
[4] Winokur J. Encyklopedia Neurotica, 2005
[5] Klerman G.L. Overview of the Cross-National Collaborative Panic Study, 1988
[6] WHO International Classification of Diseases
[7] Leonard B., Myint A. The psychoneuroimmunology of depression. Hum Psychopharmacol, 2009
[8] Bryńska A., Lipińska E., Matelska M. Objawy obsesyjno-kompulsyjne, tiki, stereotypie ruchowe czy dążność do zachowania stałości otoczenia? Występowanie powtarzalnych aktywności u pacjentów z całościowymi zaburzeniami rozwoju – opis przypadków, 2011
[9] Makara-Studzińska M., Partyka I., Ziemecki P. Zespół stresu pourazowego- rys historyczny, terminologia, metody pomiaru, 2012
[10] Nitsch K., Jabłoński M., Samochowiec J., Kurpisz J. Zaburzenia pod postacią somatyczną: problematyczne zjawisko — problematyczna diagnoza, 2015
[11] Rzewuska W. Leczenie zaburzeń nerwicowych, 2003
mgr Kamil sułkowski
Psychoterapeuta. Specjalizuje się w prowadzeniu psychoterapii indywidualnej osób dorosłych. W szczególności zaburzeń osobowości oraz nerwic. Czytaj więcej
