Niska samoocena

Samoocena może być rozumiana, jako globalna postawa wobec własnego Ja, która przejawia się w mniejszym lub większym poczuciu wartości, szacunku, akceptacji i lubienia siebie. Ponadto, w poczuciu zaufania, zadowolenia z własnej osoby a także tego, w jakim stopniu jestem silną jednostką oraz zasługująca na miłość. Jednym z potocznie używanych zwrotów do określenia zaburzeń w zakresie samooceny jest „niska samoocena”.

Na początek ważne jest podkreślenie, że motywem, który w znaczącym stopniu wpływa na nasze funkcjonowanie jest motyw autowaloryzacji, czyli obronny, utrzymywania i wzmacniania pozytywnego obrazu siebie. W celu pełniejszego zrozumienia powyższego stwierdzenia wskazane jest przedstawienie charakterystyki funkcjonowania osób mających bardziej niski lub wysoki poziom samooceny.

Jednostki mające bardziej pozytywną postawę wobec własnej Ja posiadają również wiedzę tego samego rodzaju odnoszącą się do innych swoich cech, kompetencji, czy umiejętności. Osoby takie spostrzegają siebie, jako bardziej lubiane i atrakcyjne przez grupę społeczną. Mają poczucie, że są bardziej asertywne a także, że dostarczają znaczącego wsparcia osobom wokół siebie. Warto jednak podkreślić przy tym, iż oceny te często nie są zbieżne z ocenami wystawianymi im przez innych ludzi. Jednakże te subiektywne przekonania osób z wysoką samooceną przekładają się łatwość inicjowania przez nie kontaktów społecznych a także spostrzeganie ich przez pozostałych członków grupy, jako tych liderujących. Powyższa opis pokazuje, że dążenia do pozytywnej postawy wobec własnego Ja może stanowić pewien obiekt pożądania. Idąc dalej tym „tropem” to jednostki z wysoką samooceną posiadają większe poczucie dumy, szczęścia, satysfakcji z życia a także bardziej optymistyczne nastawienie do przyszłości. Gdy odnoszą sukces to mają one skłonność do przypisywania go własnym cechom i kompetencjom. W przypadku zaś porażki, delikatne ujmując ta tendencja zmienia się w kierunku czynników zewnętrznych. Należy jednak przy tym podkreślić, że posiadanie przez osoby z wysoką samooceną pozytywnej wiedzy i interpretowanie przez nie informacji docierającej z otoczenia w zgodzie z tą wiedzą, zwiększa ich dążenia do stawiania sobie bardziej ambitnych celów, które są ogólnie oceniane, jako trudno dostępne. Ponadto, są one bardziej wytrwałe przy ich realizacji. Zgodnie z powyższym opisem, nie ma co się dziwić, że „danie” w postaci pozytywnej postawy wobec własnego Ja może powodować wzrost apetytu u osób, dla których stanowi to względnie codzienną część „jadłospisu osobowościowego” a szczególnie dla tych nie za często doświadczających jej w „karcie dań”. Jednakże jest tu pewien „chaczyk” stanowiący o rozbiciu w pewnym stopniu powyższej obrazu, ale o tym później.

W odniesieniu do jednostek z niską samooceną można stwierdzić, że posiadają one wiedzę na temat siebie, która jest mniej pozytywna i bardziej negatywna od jednostek z wysoką samooceną. Jednakże ich wiedza na temat własnych cech, kompetencji, czy umiejętności jest przede wszystkim niepewna, niespójna i niezgodna. Oznacza to, że jednostki z niską samooceną mają również dążenie do sukcesu, chęć nawiązywania kontaktów interpersonalnych, ale przy tym posiadają także lęk przed porażką, przed negatywną oceną ze strony innych a w związku z tym i z własnej perspektywy. Dlaczego? Bo jednostki z niską samooceną mają większą skłonność do przypisywania sukcesów w swoim życiu czynnikom zewnętrznym a niepowodzeń wewnętrznym. Przy tym, jednak warto podkreślić, że swoją rolę ciągle odgrywa tu niepewność wiedzy o sobie. Ponadto, lęk przed doświadczaniem wiedzy negatywnej i powiązanych z nią stanów takich, jak krytycyzm, czy emocje odbierane, jako nieprzyjemne. W skrócie osoba zamartwia się, że „restauracja”, do której chciała wejść ma oprócz „dań” pożądanych przez nią te mogące jej przysporzyć problemów „żołądkowych”. Generalnie jednostki z niską samooceną spostrzegają swoje kontakty interpersonalne, jako bardziej powiązane z negatywnymi doświadczeniami. Mają poczucie, że są mniej lubiane, aprobowane i wspierane ze strony innych osób, co nie znajduje odzwierciedlenia w opinii tych „innych” ludzi. W większym stopniu od jednostek z wysoką samooceną doświadczają ogólnych stanów lękowych, lęku przed porażką, odrzuceniem, emocji depresyjnych a także objawów psychosomatycznych.

Zgodnie z powyższym opisem problemy dotyczące samooceny mogą wiązać się z niskim jej poziomem. Jednakże samoocena wysoka może również być cechą niesprzyjająca. Przejawiać się to może w przypadku, kiedy osoba będzie posiadać samoocenę negatywną ugruntowaną na bazie wcześniejszych doświadczeń, która jest z reguły niedostępna dla jej procesów racjonalnych, czyli zawiera się w wiedzy utajonej dla niej. Jeśli osoba posiada negatywną samoocenę utajoną to jej trudności mogą przejawiać się w niestabilnej samoocenie i samoocenie uwarunkowanej zewnętrznie.

Osoba może posiadać niezgodność samooceny utajonej z jawną. Samoocena jawna jest subiektywną oceną jednostki, która podlega racjonalnym procesom z jej strony a co z tym jest powiązane może być przez te procesy zniekształcana. Innymi słowy, samoocena osoby na poziomie utajonym ma negatywny charakter a na jawnym pozytywny. Jednakże, żeby tak było jednostka potrzebuje ciągłego zniekształcania lub wzmacniania samooceny jawnej. Ma to miejsce z tego powodu, że samoocena ta nie ma trwałych fundamentów, czyli można powiedzieć, że jest „krucha”, jak domek oparty na „Iluzji”. W związku z tym osoba potrzebuje uwarunkowania poziomu swojej samooceny jawnej na zewnętrznych celach takich, jak aprobata, uznanie, czy prestiż społeczny. Ponadto, fizyczna atrakcyjność lub dobra materialne. Jeśli jednostce udaje się osiągnąć powyższe cele to przejawia ona pozytywną postawę wobec własnego Ja. Jednakże w przypadku niedostatecznych osiągnięć jej poziom samooceny jawnej obniża się a zwiększają się doświadczenia związane z negatywnym obrazem siebie. Dzieje się też tak dlatego, że cele zewnętrzne mają charakter krótkoterminowy, jeśli chodzi o nagradzanie, a także niepewny ze względu na zewnętrzne źródło oceny. Innymi słowy, gdy nawet chodzi o fizyczną atrakcyjność, czy bogactwo, to tym co wzmacnia samoocenę jest aprobata, czy też uznanie ze strony innych ludzi. W rezultacie jednostka jest narażona na pewnego rodzaju zmienność w tej ocenie, która przejawia się w niestabilności samooceny. Dlatego, że osoba poszczególne swoje wyniki w danej dziedzinie generalizuje na to, jaka ona jest wartościowa. Jednakże, żeby obronić się przed obniżeniem i chwiejnością swojej postawy wobec własnego Ja jednostka będzie stosować strategie mające na celu zabezpieczyć ją przed tym. Zastosowanie tych strategii wymaga od osoby szczególnej wrażliwości na informacje mogące mieć potencjalne znaczenie dla samooceny. Ponadto, nastawienia na poszukiwanie tego rodzaju informacji. Skutkuje to tym, że nawet sygnały dwuznaczne lub niezagrażające są odbierane, jako istotne. W rezultacie osoba może przejawiać tendencje do zniekształcania swojego wykonania w danej dziedzinie, informacji odnoszącej się do tego wykonania lub też źródła, z którego wiadomości te pochodzą. Efektem tego jest nastawienie w większym stopniu przeznaczone do ochrony samooceny w aktywnościach mających dla niej znaczenie a w mniejszym na rozwój wewnętrznych (autentycznych) celów i potrzeb. Nastawienie to może przejawiać się w samoutrudnianiu, czyli skłonności do odraczania czynności lub przygotowania się do nich w taki sposób, aby umożliwiało to przeniesienie odpowiedzialności za wyniki w niej uzyskane na stany fizyczne, niesprzyjające samopoczucie, czy inne zajęcia a nie na jej kompetencje, czy umiejętności. Ponadto, w nadmiernej tendencji do unikania porażek poprzez przypisanie im udziału warunkom zewnętrznym, jak i również do sukcesów, jako rezultatu własnych działań. Co więcej, zwiększoną skłonnością do promowania swoich osiągnięć przed innymi, a także obronnością przed grupą społeczną w przypadku niepowodzeń. Ważne jest również podkreślenie, że w przypadku niepowodzenia starań mających na celu obronę, utrzymanie i wzmacnianie pozytywnego obrazu siebie jednostki z samooceną uwarunkowaną będą doświadczać poczucia winy, lęku przed dezaprobata, odrzuceniem, złości, czy też emocji depresyjnych.

Podsumowując możemy stwierdzić, że problemy osoby z samooceną są wynikiem posiadania przez nią negatywnej wiedzy dotyczącej swojej wartości.. Niepewności i niestabilności tej wiedzy. Ponadto, uwarunkowania poziomu samooceny od czynników zewnętrznych takich, jak aprobata, czy prestiż ze strony innych.

Na koniec ważne jest podkreślenie, że poziom samooceny może zmieniać się, jako wyniki doświadczeń związanych z zaburzeniami lękowymi, depresyjnymi, odżywiania, uzależnieniami, czy maniakalno-depresyjnymi. Zmiany w poziomie lub w stabilności samooceny mogą być rezultatem tych właśnie stanów chorobowych. Przy tym, bardziej wskazane jest stwierdzenie, że przedstawione trudności mają raczej pewień wpływ na samoocenę a nie są jej wyznacznikiem.